Çoban değneği

POLYGONUM AVICULARE L.

(Polygonaceae-fam.)

DİKKAT! MESANE VE BÖBREKLERİNDE İLTİHAP OLANLAR KULLANMAMALIDIRLAR!

Bulunduğu Yerler: Hububat aralarında, zararlı ot olarak çapalanan bitki tarlalarında, yol ve avlu boylarında, avlu içlerinde ve çiğnenmiş yerlerde, 1200 m. deniz seviyesine kadar yerlerde yetişir.

Yapısı: İyi gelişmiş köklü, 20-60 cm. kadar uzun, doğru veya yayılı saplı, dallı bir yıllık otsu bir bitkidir. Yapraklar bitişik veya kısa saplı, dar yumurta mızrak veya eşkenar mızrak biçiminde, almaşıktır. Çiçekler beyaz. Pembe veya kırmızı renkte 5 bölümlüdür., birer veya 2-5 er adet olarak yaprak koltuklarında bulunurlar. Meyve koyu kahve ile siyah arası mat, pürtüklü boncuktur.

Kullanılan Kısımlar: Saplar, saplar çiçek açma zamanında (Haziran, Eylül aylarında) toplanır. Gölgede veya kurutma fırınlarında 40 dereceye kadar ısı altında kurutulur. Kuru sap ve yapraklar yeşil, kokusuz ve hafif buruk tattadır. Kabul edilen rutubet % 12 dir. Torba veya balya halinde paketlenir. Kuru ve havadar binalarda muhafaza edilir. (alıcının isteğine göre kökü ile de çıkarılır.)

Kimyevi Terkibi: Sepi maddeler, eterik yağ eserleri, karbonhidratlar, vitamin C, reçineler, mum, silisyum asidi vs. Köklerde oksimetilantrahinonlar bulunmuştur.

Hangi Hastalıklarda Kullanılır: Kan dindirici ve idrar söktürücü, kan tazyikini yükseltici ve akciğerlerde nefes alma hacmini arttırıcı tesirdedir. Akciğer veremi, mide ve bağırsak kanamaları, veremden mütevellit rahim kanamalarında kullanılır.

Halk tebabetinde safra kesesinde taş bulunmasına, mide ve bağırsaklarda ağrı ve ülser, basurlar ishal, aşırı adet, beyaz akıntı, sıtma vs. yerlerde kullanılır. Haricen taze bitki yaralara lapa halinde konur.

Kullanılışı: Bitkiden 2 çorba kaşığı 0,5 lt suda 5 dk kaynatılır. Günde 4 defa yemeklerden evvel birir çay bardağı alınır.

Halk tebabetimizde çoban değneği soyundan aşağıdaki cinslerde kullanılabilir: Yılan otu (Polygonum bistorta L.), bu bitkinin kökü karın ağrıları, mide ve bağırsak kanamalarırahim kanamaları, erkeklerde meni akması (ihtilam), Kadınlarda beyaz akıntı gibi hallerde kullanılır. Haricen bademcik iltihapları, diş etlerinin kuvvetlenmesinde gargara, beyaz akıntıda yıkama, ekzemalarda kompres olarak kullanılır. Kökten çıkarılan taze usare (1/2) domuz yağı ile karıştırılarak ekzemalara sürülür. Doğu çoban değneği (P. orienta L.), toprak üstü kısımlar yetersiz ve düzensiz adet halini düzenler, basurlarda (içmek ve lapa halinde) kullanılır. (P. viviparum L.), bu bitkinin kökü karın ağrılarında kullanılır.